Een goede uitleg over ventilatie(lucht)warmtepompen begint met een korte uitleg over woningventilatie. Want of een ventilatiewarmtepomp geschikt is voor jouw woning, hangt af van het ventilatiesysteem dat in de woning is toegepast. In Nederlandse huizen worden grofweg drie typen onderscheiden: natuurlijke ventilatie (type A), mechanische ventilatie (type C) en balansventilatie (type D). Voor typen C en D is een ventilatiewarmtepomp potentieel een interessante oplossing, vooral op locaties waar een buitenunit niet geplaatst kan worden en/of een bodembron onmogelijk is. Voor woningen met ventilatietype A is een ventilatiewarmtepomp geen geschikte oplossing. Hoe zit dat?
Basiskennis: wat houden ventilatietypen A, C en D in?
Oudere woningen in Nederland worden nog altijd geventileerd op basis natuurlijke ventilatie (type A). Bij natuurlijke ventilatie vindt de aanvoer van schone lucht en de afvoer van vervuilde lucht plaats via natuurlijke circulatie, zónder ventilatoren. Bij mechanische ventilatie (type C) wordt vervuilde lucht via luchtkanalen (in bijvoorbeeld badkamer en keuken) actief uit de woning afgezogen met een ventilator. Als gevolg daarvan wordt als vanzelf op andere plekken in huis verse lucht door ventilatieroosters boven de ramen aangevoerd. Bij type D wordt niet met één, maar met twee ventilatoren zowel de aanvoer (ventilator 1), als ook de afvoer (ventilator 2) van lucht actief gestuurd. Beide luchtstromen moeten met elkaar in balans zijn (lees: evenveel instromende als uitstromende lucht), vandaar dat hier gesproken wordt over balansventilatie.
Ventilatielucht afvoeren is warmte verliezen
Het nadeel van type C voor het verwarmen van de woning is dat in de winter actief warme lucht uit de woning wordt geblazen. Die warme lucht wordt vervangen door koude lucht via de roosters boven de ramen. Zo wordt weliswaar de lucht ververst, maar gaat tegelijkertijd veel warmte verloren. Bij ventilatietype D is dit probleem gedeeltelijk opgelost door (via een warmte-terug-win-systeem, ofwel WTW) de inkomende koude lucht eerst op te warmen met de uitgaande warme luchtstroom. Beide luchtstromen komen niet direct met elkaar in aanraking, maar dragen wel energie aan elkaar over. Daardoor koelt de woning minder af. Toch wordt de aanwezige warmte in de lucht ook in type D nog niet optimaal gebruikt; een ventilatiewarmtepomp kan deze energiebron veel efficiënter benutten.
Ventilatiewarmtepomp vervangt mechanische ventilatiebox (MV) of WTW
Ventilatiewarmtepompen zijn geschikt voor toepassing in woningen met een ventilatietype C of D. Bij die ventilatietypen kunnen ze namelijk geplaatst worden in het systeem van reeds bestaande luchtkanalen in huis. Bij type C vervangt de ventilatiewarmtepomp letterlijk de mechanische ventilatiebox (de ventilator die afzuigt). Na deze vervanging wordt de binnenlucht van 20C niet langer zomaar naar buiten geblazen. De ventilatiewarmtepomp haalt de aanwezige warmte uit de lucht, en waardeert deze op tot warm water van 35C of meer, vóórdat deze lucht alsnog wordt afgevoerd (zoals voorheen). Bij balansventilatie (type D) wordt daarbovenop de inkomende luchtstroom eerst opgewarmd door de ventilatiewarmtepomp. Bij type D vervangt de ventilatiewarmtepomp dus een ander apparaat: de WTW. Voor toepassing in type D heb je daarom een andere ventilatiewarmtepomp nodig dan in type C.
De hoeveelheid ventilatielucht in de woning is beperkt
Lucht-waterwarmtepompen die de buitenlucht als bron gebruiken, moeten op koude dagen buitenlucht van bijvoorbeeld -7C opwarmen naar verwarmingswater van 35C of meer. Dat kost betrekkelijk veel stroom. Een ventilatiewarmtepomp gebruikt veel warmere binnenlucht van 20C als bron. Dat is een gunstiger startpunt, waardoor de opwaardering minder stroom kost. Maar toch is er ook een nadeel. Want waar buitenlucht onbeperkt beschikbaar is, daar is de ventilatielucht in een woning beperkt. Om een woning goed te ventileren, hoeft er namelijk maar een beperkte hoeveelheid lucht te worden afgezogen. Zuig je méér lucht af dan nodig, dan ontstaat tocht in huis en ben je de woning effectief aan het koelen, omdat je onnodig veel koude lucht het huis in trekt. Het verwarmingsvermogen van een ventilatiewarmtepomp op basis van de ventilatiebehoefte van de woning is dus begrensd.
Vermogen van de ventilatiewarmtepomp uitbreiden met buitenlucht
Het vermogen dat een ventilatiewarmtepomp kan leveren op basis van alléén ventilatielucht is vaak beperkt is tot ongeveer 3kW, afhankelijk van de grootte van de woning. Dit vermogen is interessant in een hybride opstelling of bij kleinere appartementen, maar meestal is het onvoldoende om een woning volledig te voorzien van verwarming en warmtapwater. Maar uiteraard hebben aanbieders van ventilatiewarmtepompen daarvoor een oplossing bedacht.
Zo zijn er ook ventilatiewarmtepompen die feitelijk twee verschillende bronnen gebruiken. Behalve de ventilatielucht uit de woning kunnen ze ook buitenlucht aanzuigen. Die buitenlucht komt niet door ventilatieroosters, waardoor het huis afkoelt, maar wordt direct aangezogen via een extra doorgang naar buiten, zoals bijvoorbeeld bij een wasdroger. Die buitenlucht is weliswaar kouder, maar deze extra bron zorgt ervoor dat ook woningen met een benodigd vermogen tot 5kW met een ventilatiewarmtepomp verwarmd kunnen worden. Ze kunnen bij dat grotere vermogen voorzien in zowel verwarming als warm douchewater. Om warm douchewater te kunnen leveren is wel een warmwaterboiler nodig. Hierdoor neemt de benodigde binnenruimte voor het systeem wel toe tot het formaat van een koelkast. De binnenunit van de ventilatiewarmtepomp is dan gelijk aan een luchtwaterwarmtepomp.
Geen buitenunit is het grote voordeel van een ventilatieluchtwarmtepomp
Het grote voordeel dat behouden blijft bij een ventilatiewarmtepomp, ten opzichte van (conventionele) lucht-waterwarmtepomp is dat ze geen buitenunit hebben. Ook bij grotere vermogens zuigt de binnenunit (vaak voorzien van een extra module) de buitenlucht zelf aan, zonder buitenunit. Op locaties waar een buitenunit simpelweg niet geplaatst kan worden (denk bijvoorbeeld aan appartementen) is dat een allesbepalend voordeel.
